Neutralizacja dokumentów

Powszechna praktyka – neutralizacja dokumentów w transporcie

Neutralizacja dokumentów w transporcie to powszechna praktyka, do której są zmuszani przewoźnicy. Często zdarza się tak, że podczas świadczenia usług transportowych oraz spedycyjnych dane ostatecznego odbiorcy, pierwszego dostawcy lub adresu dostawy są ukrywane przed kontrahentami. Działania te mają na celu ukrycie tajemnic handlowych. Bardzo często jest tak, że pośrednicy wykonujący przewóz rzeczy osiągają duże zyski właśnie dlatego, że dostawcy nie wiedzą, iż znajdą się nabywcy, którzy mogą zapłacić dużo więcej albo że towar u producenta jest znacznie tańszy.

W orzecznictwie można zaobserwować tendencję, w ramach której sądy uznają, że praktyka neutralizacji jest niezgodna z aktualnie obowiązującymi przepisami. Tak było chociażby w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z dnia 25 listopada 2014 r. (III SA/Kr 696/14), gdzie zostało uznane, że decyzja Głównego Inspektoratu Transportu Drogowego (dalej: GITD), o ukaraniu przewoźnika karą grzywny w wysokości 10.000 zł za posługiwanie się w przewozie dokumentami zawierającymi nieprawdziwe dane jest jak najbardziej zasadna.

Sprawy o zapłatę powiązane z neutralizacją dokumentów

Kancelaria prowadziła w ostatnim czasie dwie sprawy o zapłatę, w których pojawiała się kwestia neutralizacji dokumentów. Pierwsza sprawa dotyczącą zapłaty za wykonaną usługę transportową, na trasie Dania–Czechy, z tytułu której powód wystawił fakturę – uregulowaną przez pozwaną jedynie częściowo, albowiem mimo wezwania pozwanej do zapłaty nie została zapłacona kwota 300,00 euro, wobec czego powód wniósł powództwo do Sądu o zapłatę rzeczonej kwoty. Nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu upominawczym w dniu 20 lutego 2019 r. referendarz Sądowy w Sądzie Rejonowym dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi, w sprawie o sygn. akt XII GNc 5238/18, orzekł zgodnie z żądaniem pozwu.

Pozwana zaskarżyła sprzeciwem powyższy nakaz zapłaty w całości i wniosła o oddalenie powództwa. W uzasadnieniu sprzeciwu pozwana podniosła, że powód naruszył umowę, wobec czego pozwana skierowała do powoda notę obciążeniową opiewającą na kwotę 300,00 euro z tytułu niewypełnienia dokumentów zgodnie z zawartym przez strony zleceniem i potrąciła przysługującą jej należność z wynagrodzenia należnego powodowi. Pozwana wskazała, że jednym z istotnych elementów umowy był nałożony na powoda obowiązek tzw. neutralizacji dokumentów, którego wymagał bezwzględnie kontrahent pozwanej Spółki, będący nadawcą przesyłki. Pozwana wskazała, że powód wpisał w rubryce 4 listu przewozowego CMR pełne dane załadowcy i podbił dokument delivery note, w którym także zamieszczone zostały dane załadowcy.

Przesłanka zaistnienia przewozu międzynarodowego

W wyroku wydanym w sprawie o sygn. akt XIII GC 3000/19 Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi zważył, iż gruncie przedmiotowej sprawy bezspornym jest, że strony postępowania łączyła umowa przewozu. Zgodnie z treścią art. 774 k.c. w zw. z przepisami Konwencji o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR) przez umowę przewozu przewoźnik zobowiązuje się w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do przewiezienia za wynagrodzeniem osób lub rzeczy. Jak słusznie zauważył Sąd w niniejszej sprawie została spełniona przesłanka zaistnienia przewozu międzynarodowego, albowiem przyjęcie przesyłki do przewozu nastąpiło w Danii i Czechach. Zatem zastosowanie mają przede wszystkim przepisy w/w Konwencji CMR oraz posiłkowo – w kwestiach w niej nieuregulowanych przepisy ustawy Prawo przewozowe i przepisy Kodeksu cywilnego.

Sprzeciw od nakazu zapłaty

W ocenie Sądu, nie zasługiwał na uwzględnienie podniesiony przez pozwaną w sprzeciwie od nakazu zapłaty zarzut, jakoby dokonała ona skutecznego potrącenia przysługujących jej względem powoda roszczeń z tytułu noty obciążeniowej wystawionej za niewypełnienie dokumentów zgodnie ze zleceniem, a więc za naruszenie wiążącej strony umowy. Istota umowy przewozu została uregulowana bowiem w art. 774 k.c., a za jej elementy przedmiotowo istotne uznaje się: oznaczenie trasy przewozu określenie wynagrodzenia przewoźnika oraz przedmiotu przewozu. Podstawowymi obowiązkami przewoźnika wynikającymi z umowy przewozu jest wykonanie usługi w postaci przewozu osób lub rzeczy określonym środkiem transportu, natomiast na osobie zlecającej przewóz ciąży obowiązek zapłaty umówionego wynagrodzenia za wykonanie przewozu. Zgodnie z rozważaniami Sądu nie budzi wątpliwości, że w świetle art. 3531 k.c. strony mogą przewidzieć w umowie przewozu dodatkowe warunki. Konwencja CMR nie zawiera natomiast ogólnego postanowienia dotyczącego odpowiedzialności kontraktowej przewoźnika i tak podstawą odpowiedzialności odszkodowawczej za niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków wynikających z umowy przewozu, do której zastosowanie znajdą przepisy Konwencji CMR, a co do których Konwencja CMR nie zawiera regulacji odpowiedzialności odszkodowawczej, są przepisy właściwego dla danej umowy prawa krajowego, w pierwszej kolejności – regulujące umowę przewozu, a w braku odpowiednich regulacji – ogólne zasady odpowiedzialności kontraktowej.

Jak już wskazano powyżej, przedmiotowa sprawa podlegała rozstrzygnięciu w oparciu o treść konwencji CMR. Zgodnie z art. 41 Konwencji, z zastrzeżeniem postanowień artykułu 40 jest nieważna i pozbawiona mocy każda klauzula (umowna), która pośrednio lub bezpośrednio naruszałaby postanowienia niniejszej konwencji. Co istotne, nieważność takich klauzul nie pociąga za sobą nieważności pozostałych postanowień umowy. Zgodnie zaś z art. 6 ust. 1 Konwencji CMR, list przewozowy powinien zawierać m.in nazwisko (nazwę) i adres nadawcy (lit. a), nazwisko (nazwę) i adres przewoźnika (lit. b), a także miejsce i datę przyjęcia towaru do przewozu oraz przewidziane miejsce jego wydania, nazwisko (nazwę) i adres odbiorcy (lit. d). Co więcej, stosownie do art. 7 konwencji CMR, nadawca odpowiada za koszty i szkody, jakie przewoźnik mógłby ponieść na skutek nieścisłości lub niedostateczności: danych wymienionych w artykule 6, ustęp 1 b), d), e), f), g), h) i j); danych wymienionych w artykule 6 ustęp 2 i wszelkich innych danych lub instrukcji, wydanych przez niego w celu wystawienia listu przewozowego lub w celu wniesienia ich do niego. Art. 6 Konwencji CMR wymienia zatem dane, który powinny lub mogą być zawarte w liście przewozowym. List przewozy CMR, jak podkreśla art. 9 Konwencji, pełni ważną funkcję. Wynika z niego, że w braku przeciwnego dowodu, list przewozowy stanowi dowód zawarcia umowy, warunków umowy oraz przyjęcia towaru przez przewoźnika. Koniecznym jest zatem by list przewozowy zawierał dane, które zostały wskazane w art. 6 Konwencji CMR i w jak najpełniejszy sposób odzwierciedlał rzeczywistość.

Brak możliwości neutralizacji dokumentów

Zgodnie z konstatacją Sądu, żaden przepis obowiązującego prawa nie przewiduje możliwości tzw. neutralizacji dokumentów. Konwencja CMR nie odnosi się bezpośrednio do tej kwestii, jednakże w kwestiach w niej nieuregulowanych zastosowanie mają przepisy ustawy Prawo przewozowe. Fałszowanie informacji (w niniejszej sprawie poprzez nieujawnienie danych) zawartych w dokumentach przewozowych jest wprost sprzeczne z art. 55a pkt. 4 ustawy Prawo Przewozowe, zgodnie z którym zabrania się nadawcy umieszczania w liście przewozowym i innych dokumentach danych i informacji niezgodnych ze stanem faktycznym. Nie sposób zatem uznać, aby powód, zamieszczając pełne dane w liście przewozowym CMR oraz okazując dokument delivery note, naruszył umowę. Powód wypełnił list przewozowy CMR zgodnie z brzmieniem art. 6 Konwencji CMR, mającym charakter przepisów bezwzględnie obowiązujących.

Miejsce rozładunku – jedynie kod pocztowy

Druga ze spraw dotyczyła zapłaty za wykonanie przewozu na trasie Słońsk (Polska) – Biendorf (Niemcy), przy czym w zleceniu transportowym jako miejsce rozładunku wskazano jedynie kod pocztowy: DE 18230, a dokładny adres miał być podany po załadunku. W treści zlecenia transportowego wskazano również m.in., iż wszystkie dane zawarte w zleceniu, jak i pozyskane przez przewoźnika w trakcie jego realizacji, w tym miejsce załadunku i miejsce rozładunku objęte są klauzulą poufności i zgodnie z art. 11 UZNK w zw. z art. 39 Porozumienia w sprawach handlowych aspektów praw własności intelektualnej TRIPS w zw. z Dyrektywą (UE) stanowią tajemnicę handlową przedsiębiorstwa i nie mogą być wykorzystywane, udostępniane oraz rozpowszechniane dla celów własnych przewoźnika zleceniobiorcy, bądź osób trzecich nie będących stroną umowy, z pominięciem sytuacji koniecznych do realizacji niniejszej umowy przewozu. Jednocześnie zleceniodawca zastrzegł sobie prawo do naliczenia kary umownej w wysokości równej płatności za niniejsze zlecenie oraz do obciążenia przewoźnika/zleceniobiorcy karą umowną w wysokości 100.000 zł.

W dniu 13 marca 2019 r. powódka wystawiła i wysłała pozwanym listem poleconym fakturę VAT nr FV00354/03/19 na kwotę 2.384,43 zł (równowartość 450 euro) tytułem wykonanej usługi spedycyjnej na trasie Słońsk – Biendorf na podstawie zawartego zlecenia transportowego. W dniu 5 kwietnia 2019 r. pozwani, jako wspólnicy spółki cywilnej, wystawili powódce notę obciążeniową nr 4/04/2019 r., w której obciążyli ją karą umowną w kwocie 450 EUR, tj. kwotą w wysokości 1.938,55 zł w związku z nienależytym wykonaniem umowy – zlecenia transportowego z dnia 1 marca 2019 r. – poprzez naruszenie postanowień wynikających z treści zlecenia transportowego wezwali powódkę do jej zapłaty w terminie do dnia 12 kwietnia 2019 r. Pismem z dnia 27 maja 2019 r. powódka wezwała pozwanych do zapłaty należności objętych fakturą VAT nr FV00354/03/19 w terminie 3 dni od dnia doręczenia wezwania. Pismem z dnia 4 czerwca 2019 r. pozwani odpowiedzieli na pismo powódki z dnia 27 maja 2019 r., powołując się na dokonane potrącenie, w związku z roszczeniem wynikającym z noty obciążeniowej nr 4/04/2019. W dniu 5 czerwca 2019 r. pozwani skierowali do powódki pismo zatytułowane: „Kompensata z dnia 5 czerwca 2019 r.”, w którym oświadczyli, iż stosownie do postanowień pkt XI ust. 28 umowy z dnia 1 marca 2019 r. numer 5/03/2019 w zw. z art. 498, 499 k.c., w związku z wystąpieniem wzajemnych należności i zobowiązań, została dokonana kompensata wzajemnych wierzytelności na kwotę 1.938,55 zł. W związku z bezpodstawnie dokonanym potrąceniem przez pozwanych powódka wystąpiła na drogę sądową w celu odzyskania brakującej kwoty.

Nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym

W dniu 23 października 2019 r. referendarz sądowy w tut. Sądzie wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym, zgodnie z żądaniem pozwu. W ustawowym terminie pozwani złożyli sprzeciw od nakazu zapłaty, zaskarżając nakaz w całości, wnosząc o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie od powódki na rzecz pozwanych zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych. Pozwani w sprzeciwie od nakazu zapłaty wyjaśnili, iż powódka nieprawidłowo wypełniła list przewozowy, poprzez wskazanie, iż miejscem załadowania towaru jest „Słońsk”, co pozwala uzyskać informacje o bezpośrednim kontrahencie pozwanych. W ten sposób, w ocenie pozwanych, powódka doprowadziła do ujawnienia tajemnicy handlowej przedsiębiorstwa strony pozwanej, gdyż odbiorca nie był stroną umowy i nie był upoważniony do powzięcia wiedzy oraz informacji w niej zawartych. Z treści przedłożonej przez pozwanych noty obciążeniowej nr 4/04/2019 wynikał, iż została ona wystawiona w związku z nienależytym wykonaniem umowy poprzez naruszenie postanowień wynikających z treści pkt XVII lit a), lit c), lit e), f), lit g) zgodnie z treścią pkt XIX ust. 26 w zw. z pkt XIX ust. 21 oraz pkt XIX ust. 22 lit a) umowy.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Rejonowy Poznań – Stare Miasto w Poznaniu w wyroku z dnia 21.01.2021 r. wydanym w sprawie o sygnaturze akt: XII GC 332/20 w pierwszej kolejności poczynił podobne rozważania, co w uprzednio opisanej sprawie, tj. dotyczące zastosowania do przedmiotowego przewozu przepisów Konwencji CMR. W ocenie Sądu powódka również słusznie zarzuciła, iż pozwani nie dokonali dokładnego określenia z jakiego tytułu i w jakim zakresie została nałożona kara umowna wskazana w wystawionej przez pozwanych nocie obciążeniowej nr 4/04/2019, co powoduje bezskuteczność złożonego przez pozwanych oświadczenia o potrąceniu wierzytelności wzajemnych z wierzytelnością dochodzoną pozwem. Pozwani winni w ramach dokonanego potrącenia zindywidualizować swoją wierzytelność, zaś brak skonkretyzowania wierzytelności przedstawionej do potrącenia stanowi wystarczającą przesłankę dyskwalifikacji zarzutu potrącenia bez potrzeby analizowania, czy wierzytelność ta została wykazana w sposób przewidziany w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego; udowodnienie istnienia wierzytelności bez jej dostatecznego zindywidualizowania w ogóle nie wchodzi w rachubę (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 10.07.2009 r., I ACa 416/09, LEX nr 756580).

Sąd zwrócił także uwagę, iż zastrzeżenie kary umownej za tzw. neutralizację dokumentów czyli nieścisłości lub niedostateczności listów przewozowych, która przerzuca odpowiedzialność za takie działania z nadawcy na przewoźnika, wbrew zapisom art. 6 i 7 CMR, jest sprzeczna z prawem, z przepisami Konwencji (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z dnia 25 listopada 2014 r., III SA/Kr 696/14, LEX nr 1667910). W związku z tym taki zapis w umowie należy uznać za nieważny i pozbawiony mocy, albowiem bezpośrednio narusza postanowienia Konwencji CMR. Należało również przywołać treść art. 55a ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 15 lipca 1984 r. Prawo przewozowe, który stanowi, że ,,zabrania się nadawcy: 4) umieszczania w liście przewozowym i innych dokumentach danych i informacji niezgodnych ze stanem faktycznym”. Podkreślić również należało, iż zastrzeżenie kary umownej winno dotyczyć essentialia negotii zawieranej umowy, a kara umowna za nieprawidłowe wypełnienie listu przewozowego stanowi poboczny, a nie główny aspekt realizacji umowy przewozu, co również przemawia za nieważnością takiego zapisu umowy. Zdaniem Sądu chybionym było także powoływanie się przez pozwanych na art. 39 ust. 2 porozumienia TRIPS dla uzasadnienia legalności zapisów zawartej przez strony umowy w zakresie zastrzeżenia kary umownej za brak neutralizacji dokumentów (wpisanie miejsca załadunku do listu przewozowego), albowiem podstawowym aktem prawnym regulującym umowę przewozu jest ustawa Prawo o transporcie drogowym, która w swojej treści wskazuje, że transport na terenie RP winien być wykonywany zgodnie z postanowieniami m.in. Konwencji CMR i Prawa przewozowego. Natomiast z uwagi na treść art. 1 Konwencji CMR, konwencja ta ma charakter obligatoryjny w przypadku transportu międzynarodowego. Innymi słowy nie można w żaden sposób wyłączyć zastosowania Konwencji CMR, w tym jej art. 6 ust. 1 określającego obligatoryjne dane jakie winien zawierać list przewozowy, do których należy m.in. miejsce przyjęcia towaru do przewozu, czyli miejsce załadunku. W szczególności zastosowania tej konwencji nie wyłączają przepisu Porozumienia TRIPS. Dodatkowo, Sąd wskazał na koniec, iż Sąd podziela również wątpliwości powódki co do możliwości rozpoznania zarzutu potrącenia zgłoszonego przez pozwanych w niniejszym postępowaniu, w świetle art. 505 4 § 2 k.p.c., zgodnie z którym (w postępowaniu uproszczonym) powództwo wzajemne oraz zarzut potracenia są dopuszczalne, jeżeli roszczenia nadają się do rozpoznania w postępowaniu uproszczonym.

Podsumowanie

Reasumując, neutralizacja dokumentów przewozowych, jest przejawem fałszowania informacji (w niniejszych sprawach poprzez nieujawnienie danych) zawartych w dokumentach przewozowych i jest wprost sprzeczna z art. 55a pkt. 4 ustawy Prawo Przewozowe, zgodnie z którym zabrania się nadawcy umieszczania w liście przewozowym i innych dokumentach danych i informacji niezgodnych ze stanem faktycznym. W związku z czym takie praktyki są niedopuszczalne.

Zapraszamy do kontaktu: