Awaria pojazdu a odpowiedzialność przewoźnika

Odpowiedzialność przewoźnika za szkody w przesyłce i opóźnienie w przewozie

Konwencja o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR) z dnia 19 maja 1956 r. (Dz.U. z 1962 r., nr 49, poz. 238 ze zm., zwana dalej CMR), regulując umowę międzynarodowego przewozu drogowego towarów, normuje odpowiedzialność przewoźnika za szkody w przesyłce i opóźnienie w przewozie w art. 17 i 18. Wskazać należy, iż jedna z najczęstszych przyczyn powstania szkód w przewożonych przesyłkach, a także szkód, które wynikają z opóźnienia w przewozie, to stan techniczny środków transportu – wady lub awarie powstałe w czasie przewozu.

Wady i awarie powstałe w czasie przewozu

Często wykonujący przewóz traktują te okoliczności jako od nich niezależne i zwalniające ich od ponoszenia odpowiedzialności. Na gruncie postanowień Konwencji przewoźnik może uwolnić się od odpowiedzialności wyłącznie w szczegółowo określonych sytuacjach, przy czym ciężar dowodu na okoliczność przyczyny szkody spoczywa na przewoźniku. Konwencja CMR wymienia dwie grupy przyczyn zwalniających, tzw. przyczyny ogólne (art. 17 ust. 2), mające zastosowanie zarówno do szkód w substancji przesyłki, jak i opóźnienia w przewozie, oraz przyczyny szczególne, zwane też uprzywilejowanymi (art. 17 ust. 3), mogące mieć zastosowanie w przypadku szkód w substancji towaru. Obrona wykonującego przewóz przed roszczeniami związanymi z drugim rodzajem przyczyn jest uproszczona, albowiem przewoźnik nie musi udowadniać, że szkoda faktycznie została spowodowana przez jedną z tych przyczyn.

Wystarczy tu jedynie wykazanie możliwości powstania szkody wskutek jednej z nich (uprawdopodobnienie związku przyczynowego pomiędzy powoływaną przyczyną zwalniającą a szkodą). W przypadku udowodnienia takiej możliwości konwencja nakazuje bowiem domniemywać, że szkoda rzeczywiście zaistniała na skutek tej przyczyny (art. 18 ust. 2). Żadna z wymienionych przyczyn ogólnych nie odnosi się wprost do stanu pojazdu. Wady i awarie pojazdu formalnie mogłyby się mieścić w przyczynie zwalniającej sformułowanej jako „okoliczności, których przewoźnik nie mógł uniknąć i których skutkom nie mógł zapobiec”.

Konwencja CMR wprost jednak odnosi się do omawianej problematyki w postanowieniu art. 17 ust. 3 CMR, który stanowi, że przewoźnik nie może powoływać się w celu zwolnienia się od odpowiedzialności ani na wady pojazdu, którym się posługuje dla wykonania przewozu, ani na winę osoby lub pracowników osoby, u której najął pojazd. Przepis art. 17 ust. 3 CMR winien być rozumiany w taki sposób, że wady i awarie pojazdu, będące przyczyną szkody, nie stanowią okoliczności zwalniającej przewoźnika od odpowiedzialności za szkody w przesyłce i opóźnienie, choćby były tego rodzaju, że przewoźnik nie mógł ich uniknąć ani też zapobiec ich skutkom.

Powyższe potwierdza judykatura prawa:

• Niezależnie od dbałości o sprawność pojazdu, odpowiedzialność za awarię, która skutkuje opóźnieniem dostawy lub uszkodzeniem towaru, zawsze spoczywa na przewoźniku, o czym wprost stanowi przepis art. 17 ust. 3 Konwencji CMR (Teza redakcyjna Legalis, Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku – I Wydział Cywilny z dnia 13 grudnia 2019 r., I AGa 46/19),
• Przepis art. 17 ust. 3 Konwencji CMR w drodze wyjątku statuuje zasadę wręcz absolutnej odpowiedzialności przewoźnika. Zgodnie z tym przepisem, przewoźnik nie może powoływać się dla zwolnienia od odpowiedzialności ani na wady pojazdu, którym posługuje się dla wykonania przewozu, ani na winę osoby lub pracowników osoby, u której pojazd wynajął. Można więc nawet przyjąć, że powyższe unormowanie stanowi wyjątek od możliwości wyłączenia odpowiedzialności przewoźnika z uwagi na udowodnienie przez niego jednej z okoliczności wymienionych w art. 17 ust. 2 Konwencji CMR (Teza redakcyjna Legalis, Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku – I Wydział Cywilny z dnia 4 grudnia 2019 r., I AGa 68/19).

Przepis art. 17 ust. 3 CMR statuuje zatem w tym zakresie lex specialis w stosunku do art. 17 ust. 2 CMR, przewidującego okoliczności zwalniające przewoźnika od odpowiedzialności za szkody w przesyłce i opóźnienie w przewozie. Niewątpliwie przepis art. 17 ust. 3 CMR dotyczy zarówno takiej sytuacji, gdy wada czy awaria pojazdu lub jego części jest bezpośrednią przyczyną szkody (np. podstawienie zanieczyszczonej cysterny, powodujące zepsucie przesyłki), jak i takich, w których wada czy awaria wywołuje dalsze zdarzenia, które doprowadzają do powstania szkody w przesyłce.

Konwencja CMR nie przewiduje wprost żadnych możliwości wyłączenia od odpowiedzialności za szkody spowodowane stanem pojazdu, przez wzgląd na co w literaturze mówi się niekiedy o odpowiedzialności absolutnej (tak Stec, 1993, s. 134–137). Przedmiotowe ujęcie zagadnienia jest uzasadnione, jednak z pewnym zastrzeżeniem, albowiem przepis art. 17 ust. 3 CMR uniemożliwiający ekscepcję w oparciu o powołanie się na wady pojazdu nie wyłącza możliwości powoływania się na inne przesłanki zwalniające w celu udowodnienia, że awaria pojazdu, będąca bezpośrednią przyczyną szkody, spowodowana została okolicznościami, za które – w myśl CMR – przewoźnik nie odpowiada. Meritum regulacji zawartej w postanowieniu art. 17 ust. 3 CMR można ująć w ten sposób, że surowość odpowiedzialności przewoźnika za szkody spowodowane stanem pojazdu nie polega na niemożliwości powoływania się przez przewoźnika na przesłanki zwalniające go od odpowiedzialności w ogóle, a jedynie na niemożliwości powoływania się na samą wadę lub awarię pojazdu czy na czyny wynajmującego i jego pracowników jako okoliczność dla niego nieuniknioną i przemożną.

Zapraszamy do kontaktu: